Fail Friendly II

Σε συνέχεια του προηγούμενου post αναφορικά με τον τόκο ακολουθεί ένα πολύ απλοποιημένο παράδειγμα με σκοπό να καταδείξει την επίδρασή του.

Η ιστορία εξελίσσεται σε μια κοινωνία 4 ανθρώπων. Ένας από αυτούς είναι πάμπλουτος για τα δεδομένα του παραδείγματος (Κροίσος). Ο δεύτερος είναι άνετος και ωραίος (Πλούσιος). Ο τρίτος είναι αυτό που θα λέγαμε μικρομεσαίος (Μέσος) ενώ ο τέταρτος τα βγάζει πέρα με το ζόρι (Φτωχός). Υποθέτουμε τώρα ότι σε αυτή την κοινωνία κυκλοφορούν συνολικά 1000 νομισματικές μονάδες (ν.μ.). Προφανώς, αυτές θα έχουν κατανεμηθεί με τρόπο που να στηρίζει τον προηγούμενο ισχυρισμό περί του πλούτου του καθενός εκ των τεσσάρων συστατικών μερών αυτής της μικρής κοινωνίας. Έτσι, ο Κροίσος έχει στην κατοχή του 650 ν.μ., ο Πλούσιος 250, ο Μέσος 80 και ο Φτωχός 20.

Ο Πλούσιος προκειμένου να χρηματοδοτήσει ένα...project που σκέφτηκε ζητάει από τον Κροίσο να δανειστεί 140 ν.μ. Ο Κροίσος δέχεται με χαρά. Ο Μέσος αποφάσισε να πάει διακοπές και για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στα έξοδα σκέφτηκε να ζητήσει από τον Πλούσιο 50 ν.μ. Ο Πλούσιος δέχτηκε υπολογίζοντας ότι δανείζοντας ένα μέρος από το δάνειο που του έκανε ο Κροίσος θα μπορεί και να χρηματοδοτεί την επένδυση του αλλά και να κερδίσει από τον Μέσο λίγα χρήματα ακόμα. Ο Φτωχός που έχει πολλά ζόρια λογαριασμούς, χαράτσια και τα φέρνει βόλτα οριακά, αναγκάζεται να ζητήσει από το Μέσο ένα δάνειο ύψους 10 ν.μ. Ο Μέσος συμφωνεί μιας και αφενός συμπαθεί τον Φτωχό πλην τίμιο συνάνθρωπό του ενώ αφετέρου ξέρει ότι μπορεί να κάνει μια χαρά διακοπές και χωρίς αυτές τις 10 ν.μ. ενώ επιστρέφοντας θα καρπωθεί και τον τόκο του δανείου του στον Φτωχό.

Στην κοινωνία μας, πλέον, έχουμε 3 δάνεια που τρέχουν ανάμεσα στα μέρη της. Συνολικά τα δάνεια είναι το 1/5 των διαθέσιμων χρημάτων: 200 ν.μ. (140+50+10) από τις συνολικά 1000 που κυκλοφορούν. Χάριν ευκολίας, έστω ότι το επιτόκιο σε κάθε δάνειο είναι 10% και ότι έχει συμφωνηθεί να αποπληρωθούν σε μία δόση μετά από ένα έτος. Το πρώτο που μπορούμε πολύ εύκολα να συμπεράνουμε είναι ότι υπάρχει ο κίνδυνος τουλάχιστον ένας από τους τρεις δανειολήπτες να μην καταφέρει να τηρήσει τα συμφωνηθεντα. Οι υποψίες μας πέφτουν στον Φτωχό χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχει κίνδυνος και με τον Μέσο ή τον Πλούσιο. Ας το αφήσουμε αυτό όμως για την ώρα. 

Το πιο σημαντικό συμπέρασμα είναι ότι σε βάθος χρόνου η κοινωνία θα έρθει αντιμέτωπη με οικονομική κρίση μόνο και μόνο επειδή υπάρχει αυτό το επιτόκιο. Έστω, λοιπόν, ότι όλοι καταφέρνουν να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους. Ο Φτωχός που είχε δανειστεί 10 ν.μ. επιστρέφει 11 στον Μέσο. Ο Μέσος που είχε δανειστεί 50 ν.μ. καταφέρνει να επιστρέψει τις 55 στον Πλούσιο ως όφειλε. Αυτός με τη σειρά του πετυχαίνει να επιστρέψει στον Κροίσο 154 ν.μ. και όλα φαίνονται να κυλούν ομαλά στη μικρή κοινωνία μας. Είναι όμως έτσι;

Διακρίνουμε περιπτώσεις:

1. Ας υποθέσουμε ότι όλοι καταφέρνουν να ξεπληρώσουν τα χρέη τους όπως περιγράφηκε παραπάνω. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε ανακατανομή εισοδήματος. Ο Φτωχός έχει γίνει φτωχότερος κατά 1 ν.μ. (όσο ήταν και ο τόκος που πλήρωσε). Ο Μέσος έχει γίνει φτωχότερος κατά 4 ν.μ. (5 ν.μ. ο τόκος που αυτός πλήρωσε στον Πλούσιο μείον 1 ν.μ. που κέρδισε από τον Φτωχό). Ο Πλούσιος έγινε φτωχότερος κατά 9 ν.μ. (14 που έδωσε ως τόκο στον Κροίσο μείον 5 που κέρδισε από τον Μέσο). Και ο Κροίσος; Ο Κροίσος, κύριε; Δεν έχασε; Ο Κροίσος κέρδισε 14 νομισματικές μονάδες από το δάνειο που έδωσε στον Πλούσιο. Πλέον η μικρή μας κοινωνία έχει αλλάξει ισορροπίες. Ο Κροίσος διαθέτει 664 ν.μ. (από 650), ο Πλούσιος 241 (από 250), ο Μέσος 76 (από 80) και ο Φτωχός 19 (από 20). Ακόμα, δηλαδή, και στην ιδανική περίπτωση όπου όλοι καταφέρνουν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους το αποτέλεσμα είναι να μεγαλώσει το χάσμα ανάμεσα στα συνθετικά μέρη της κοινωνίας.
2. Ας υποθέσουμε ότι κάποιος από την δανειακή αλυσίδα δεν μπορεί να αποπληρώσει το χρέος του. Έστω ότι αυτός είναι ο Φτωχός που δανείστηκε 10 ν.μ. από τον Μέσο. Ο Μέσος, τώρα, για να καλύψει το δικό του χρέος θα πρέπει να ξεπληρώσει τα δανεικά του έχοντας χάσει ήδη 10 ν.μ. (το φέσι από τον Φτωχό). Οπότε γίνεται ακόμα φτωχότερος σε σχέση με την προηγούμενη περίπτωση ενώ θα δυσκολευτεί περισσότερο για να φανεί ο ίδιος συνεπής απέναντι στον δικό του δανειστή. Παράλληλα, λόγω του επιτοκίου η αδυναμία αποπληρωμής δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερο χρέος. Γιατί, ενώ αρχικά είχαμε 1000 ν.μ. να κυκλοφορούν τώρα έχουμε 1000 και άλλες 20 που προέκυψαν από το επιτόκιο: 10% επί 200 ν.μ. Αυτές οι 20 ν.μ. όμως δεν έχουν φυσικό αντίκρυσμα σε ν.μ. και θα πρέπει να δημιουργηθούν. Είναι φανταστικό χρήμα που προέκυψε. Στην περίπτωση επιτυχών αποπληρωμών αυτό δεν γίνεται αντιληπτό επειδή εκφράζεται μέσω της ανακατανομής. Προφανώς όσο πιο ψηλά είναι η κλίμακα που θα παρουσιαστεί το πρόβλημα αποπληρωμής τόσο πιο μεγάλη θα είναι η ζημιά και οι προεκτάσεις της.

Η ύπαρξη και μόνο του τόκου, εξαρχής καθορίζει το γεγονός ότι με την πάροδο του χρόνου κάποιοι δεν θα τα καταφέρουν αφού τα λεφτά δεν φτάνουν για όλους ειδικά αν ανατοκιστούν ενώ το πιθανότερο είναι αυτό να συμβεί αφού πρώτα θα έχουν ανακατανεμηθεί τα εισοδήματα. Αυτοί μέσω του δανεισμού γίνονται υπόδουλοι του τόκου και του εκάστοτε δανειστή. Σταδιακά όσο περισσότεροι έχουν πρόβλημα τόσο περισσότεροι υποδουλώνονται. Και διαρκώς χρειάζεται νέο χρήμα το οποίο καταλήγει στα ισχυρότερα χέρια αφού πρώτα κάνει τον κύκλο του.

Κερδισμένες από αυτή την ιστορία είναι οι κεντρικές τράπεζες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η FED στις ΗΠΑ. Αποτελούν τον πρώτο δανειστή. Παίρνουν ένα χαρτί, το ομόλογο, που λέει με τι τόκο θα τυπώσουν το απαιτούμενο κάθε φορά χρήμα από το κράτος. Αν το κράτος φανεί συνεπές θα γίνουν πλουσιότερες κατά τον τόκο. Αν το κράτος φανεί ασυνεπές θα μεγαλώσει η εξάρτηση του κράτους από αυτές. Ο τόκος παράγει χρέη και τα χρέη παράγουν μεγαλύτερα χρέη. Σε αυτή την πορεία κάποιοι θα πτωχεύσουν, κάποιοι θα καταστραφούν, κάποια χρέη θα διαγραφούν με αντάλλαγμα την υποδούλωση, πολιτική, οικονομική, κάθε είδους. 

Χώρες όπως η Ελλάδα έχουν χάσει το δικαίωμα να χρησιμοποιούν την κεντρική τους τράπεζα δεδομένου ότι ανήκουν σε ένα συνασπισμό κρατών με κοινό νόμισμα και είναι τελικά αναγκασμένες να προσφύγουν σε άλλες πηγές (ΔΝΤ, ECB, EFSF κτλ.) προκειμένου να αναχρηματοδοτήσουν το χρέος τους. Πρακτικά η λογική δεν αλλάζει. Και πάλι το χρέος παράγει νέο χρέος, ακόμα μεγαλύτερο. Ακόμα κι αν το χρέος εξυπηρετηθεί, μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία θα έχει γίνει μεγάλη ανακατανομή εισοδημάτων. Τελικά δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας αγώνας που κερδίζει εκείνος που θα μείνει τελευταίος. Το ερώτημα είναι τι γίνεται αν ο τελευταίος έχει προηγουμένως αφανίσει τους πάντες στο διάβα του; 

Ο δρόμος που έχει επιλεγεί ως απάντηση σε τέτοια προβλήματα είναι η συγκέντρωση της άσκησης νομισματικής πολιτικής σε όλο και λιγότερα χέρια/οργανισμούς. Οι θεωρίες συνωμοσίας κάνουν λόγο για τον απώτερο στόχο όπου θα υπάρχει μόνο ένας υπεύθυνος κοπής χρήματος για όλον τον κόσμο. Μία παγκόσμια κεντρική τράπεζα που θα αναλάβει να καθορίζει την παροχή ρευστότητας σε παγκοσμιοποιημένο επίπεδο και θα υποκαταστήσει τις εθνικές κεντρικές τράπεζες σε συνδυασμό ίσως με οργανισμούς που θα αναλαμβάνουν την οικονομική στήριξη προβληματικών οικονομιών. Και ίσως, σε αυτή την περίπτωση, οι συνωμοσιολόγοι να αποδειχτεί σε βάθος χρόνου ότι δεν είναι εντελώς τρελοί!