Über Alles

Η Ευρωζώνη αποτελείται από 17 χώρες - μέλη με πιο πρόσφατο την Εσθονία. Τα κράτη που αποτελούν την νομισματική ένωση δημιουργούν τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη μετά τις ΗΠΑ με συνολικό ΑΕΠ πάνω από 13 τρις $. Η Γερμανία είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη ποσόστωση (περίπου 27%)  επί του ΑΕΠ της Ευρωζώνης ακολουθούμενη από τη Γαλλία (περίπου 21%). Η Ελλάδα συντελεί στο ΑΕΠ της Ευρωζώνης κατά 2.5% περίπου. Οι χώρες του νότου (συμπεριλαμβανόμενης της Ελλάδας) που αντιμετωπίζουν τα μεγαλύτερα προβλήματα χρέους συναποτελούν το 33% (Ιταλία - 17%, Ισπανία - 11.5%, Πορτογαλία - 2%). Μαζί με την Κύπρο και την Ιρλανδία φτάνουν στο 35% επί του συνολικού ΑΕΠ.

Είναι αναμενόμενο τα συμφέροντα των οικονομιών που πλήττονται από την κρίση χρέους να έρχονται σε πλήρη αντιδιαστολή με εκείνα των οικονομιών που αποτελούν τη λοκομοτίβα της Ευρωζώνης και ειδικά της Γερμανίας. Κι ενώ το όραμα της Ευρωζώνης ήταν (στα χαρτιά τουλάχιστον) η δημιουργία ενός σταθερού οικονομικού περιβάλλοντος στην πράξη αυτό δε συμβαίνει. Είναι ξεκάθαρο πως η Ευρώπη είναι μια ομοσπονδία κρατών πολλών ταχυτήτων. Η κατάληξη της ιστορίας είναι τα ελλείμματα των χωρών του νότου να γίνονται τα πλεονάσματα της Γερμανίας. Η γερμανική οικονομία δυναμώνει και ισχυροποιείται εις βάρος των περιφερειακών οικονομιών.

Ο αντίκτυπος γίνεται όλο και εμφανέστερος όσο βαθαίνει η κρίση στην περιφέρεια. Η Ισπανία είναι πια προ των πυλών του "πακέτου διάσωσης" και η κατάσταση δείχνει μη αναστρέψιμη ειδικά από τη στιγμή που οι όποιες ταμειακές και δανειακές διευκολύνσεις θέτουν ως προϋπόθεση τη λήψη μέτρων λιτότητας τα οποία εντείνουν την υφεσιακή ροπή. Σε αυτό το περιβάλλον όμως είναι που η Γερμανία πετυχαίνει κάποια από τα μεγαλύτερα "ρεκόρ" της οικονομικής της ιστορίας. Ενδεικτική είναι η κατάσταση στον τομέα της ανεργίας όπου με βάση τα πρόσφατα στοιχεία η Γερμανία έχει το χαμηλότερο ποσοστό της ιστορίας της.

Οι παράγοντες που ευνοούν την Γερμανία είναι κατά βάση οι εξής δύο:

1) Το κόστος δανεισμού της Γερμανίας κυμαίνεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα με τάση προς ακόμα χαμηλότερα επίπεδα. Αν συνυπολογίσει κανείς και την επίδραση του πληθωρισμού τότε, στην πραγματικότητα, οποιοσδήποτε που αγοράζει γερμανικό χρέος πληρώνει κι από πάνω. Σε ένα τόσο ρευστό οικονομικό περιβάλλον όμως το γερμανικό bund θεωρείται ένα από τα ασφαλέστερα καταφύγια και έτσι το επιτόκιό του προσεγγίζει το απόλυτο...μηδέν!

2) Το γεγονός ότι το Ευρώ αποτελεί ένα νόμισμα του οποίου η ισοτιμία καθορίζεται από 17 ετερογενείς οικονομίες λειτουργεί προς όφελος των δυνατότερων κρατών με έντονη εξαγωγική δραστηριότητα. Αν, για παράδειγμα, το Ευρώ ήταν μόνο γερμανικό η  ισοτιμία του με το δολάριο θα ήταν σε πολύ υψηλότερα επίπεδα από τα σημερινά δυσκολεύοντας τη ζωή της Γερμανίας.

Άμεσες συνέπειες των παραπάνω είναι η λειτουργία τους υπέρ της Γερμανίας. Έχει τη δυνατότητα να βρίσκει πολύ φθηνό χρήμα το οποίο και δανείζει σε τρίτους καταγράφοντας άμεσο και άκοπο κέρδος από τις επιτοκιακές διαφορές. Όταν Ισπανία και Ιταλία δανείζονται από την αγορά ομολόγων με επιτόκια της τάξης του 5-7% τότε το κέρδος της Γερμανίας είναι τερατώδες αν διανοηθεί κανείς ότι μιλάμε για κράτη του ίδιου συνεταιρισμού. Παράλληλα, ακριβώς η διατήρηση του φθηνού ευρώ ευνοεί την εξαγωγική δραστηριότητα  της Γερμανίας καθιστώντας την πολύ πιο ανταγωνιστική σε σχέση με τις υπόλοιπες οικονομίες της Ευρώπης.

Ωστόσο, το ζήτημα είναι ως πότε μπορεί αυτή η κατάσταση να συντηρείται. Προφανώς το να μπορεί μια οικονομία να πετυχαίνει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και διαρκή ένταση εξαγωγών προϋποθέτει την ύπαρξη αγορών που θα υποδέχονται τα προϊόντα της και θα έχουν την αγοραστική δύναμη να το κάνουν. Μέσω της αυστηρής πολιτικής λιτότητας που μειώνει το βιοτικό επίπεδο ή ακόμα και εξαθλιώνει τις κοινωνίες των περιφερειακών οικονομιών της Ευρώπης είναι εμφανές πως σε βάθος χρόνου η Γερμανία πυροβολεί τα πόδια της.

Στο πρώτο τρίμηνο του 2012 η Γερμανία αύξησε τις εξαγωγές της κατά 5.8% σε σχέση με το αντίστοιχο περσινό. Το συνολικό ύψος τους έφτασε τα 276 δις € εκ των οποίων τα 161.2 δις € αφορούν την ΕΕ (αύξηση 2.2%), τα 107.4 δις € τις υπόλοιπες 16 χώρες της Ευροζώνης (αύξηση 0.9%) και τα 114.8 δις € χώρες εκτός ΕΕ (αύξηση 11.2%). Παρατηρείται, δηλαδή, η τάση ενδυνάμωσης των εξαγωγών της αλλά δυσανάλογα κατανεμημένη. Ειδικότερα, μάλιστα, στις χώρες που είναι στο επίκεντρο της κρίσης έχουμε πτώση. Συγκεκριμένα: -7.6% στην Ιταλία, -7.8% στην Ισπανία, -14% στην Πορτογαλία και -9.8% στην Ελλάδα.

Καθίσταται σαφές πως αυτή η κατάσταση δεν μπορεί να συνεχίζεται ες αεί. Σαφές είναι επίσης ότι η γερμανική ηγεσία έχει ξεκάθαρη επίγνωση των παραπάνω. Το κρισιμότερο ερώτημα είναι τι θα κάνει η Γερμανία αναφορικά με το μέλλον της Ευρωζώνης. Και η άμεση απάντηση είναι: "Αυτό που την συμφέρει". Το θέμα είναι η διατήρηση ή η διάλυση της Ευρωζώνης. Έφτασε η ώρα όπου είτε θα γίνει η πραγματική ενοποίηση είτε το πείραμα του κοινού νομίσματος θα εγκαταλειφθεί. Η παρούσα κατάσταση όπως διαμορφώθηκε από την εισαγωγή του Ευρώ μέχρι και τώρα φτάνει στο τέλος της.

Στην περίπτωση όπου η προσπάθεια κινηθεί στο πλαίσιο της δημοσιονομικής/πολιτικής/διαχειριστικής ενοποίησης είναι ξεκάθαρο πως θα υπάρχει περαιτέρω παραχώρηση εθνικής κυριαρχίας από τα κράτη - μέλη. Κι αυτό δε θα γίνει καθόλου εύκολα ούτε χωρίς αντιδράσεις ούτε χωρίς εντάσεις τόσο σε υψηλό διπλωματικό επίπεδο όσο και στην πολιτική αρένα κάθε κράτους - μέλους.

Η δεύτερη περίπτωση μπορεί να πραγματοποιηθεί με δύο τρόπους:

1) Στην Ελλάδα συζητάμε για την περίπτωση εξόδου της χώρας μας από την Ευρωζώνη. Αυτός είναι ο πρώτος τρόπος - οι αδύναμες χώρες να αποσκιρτούν από την ΟΝΕ προκειμένου να αντιμετωπίσουν την κατάσταση σε εθνικό επίπεδο με τη δυνατότητα άσκησης νομισματικής πολιτικής και ενδυνάμωσης της εθνικής κυριαρχίας στο πλαίσιο των αποφάσεων.  Με τίμημα όμως μερικά πολύ δύσκολα χρόνια ραγδαίων υποτιμήσεων του νέου νομίσματος και δραματικής πτώσης του βιοτικού επιπέδου καθώς και πιθανές άλλες συνέπειες ανάλογα με την ετοιμότητα της εκάστοτε χώρας να διαχειριστεί μια τέτοια κατάσταση (η Ελλάδα με τους διαλυμένους παραγωγικούς ιστούς και την εξάρτησή της από τους δανειστές θα είχε μεγαλύτερο πρόβλημα από οποιαδήποτε άλλη χώρα αποφάσιζε να φύγει από την ΟΝΕ).

2) Ο δεύτερος τρόπος διάλυσης ο οποίος δεν ακούγεται πολύ στην Ελλάδα είναι να αποσκιρτήσει η ίδια η Γερμανία ακολουθούμενη ενδεχομένως από τις φιλικά σε αυτήν διακείμενες χώρες (Αυστρία, Ολλανδία, Φινλανδία επί παραδείγματι). Ο λόγος θα είναι η άρνησή της να αναλάβει το κόστος διάσωσης των αδύναμων οικονομιών. Ένα κόστος που αναλογικά με το μέγεθός της θα είναι το μεγαλύτερο από όλα τα κράτη της Ευρωζώνης. Ένα κόστος που με βάση τα οφέλη που τόσα χρόνια καρπωνόταν η Γερμανία θα ήταν, από ηθικής άποψης, σωστό να αναλάβει. Μόνο που εδώ μιλάμε για λεφτά και συμφέροντα - όχι για ηθική...

Προκύπτει πως από τη μεριά της Γερμανίας το θέμα είναι κατά κύριο λόγο ζήτημα κοστολόγησης. Επειδή η όποια απόφαση θα χαρακτηρίσει την οικονομία της σε μεγάλο βάθος χρόνου δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση. Σε αυτό πρέπει να προσθέσουμε και την ρετσινιά που θα μείνει στη Γερμανία για ακόμα μια φορά ως υπαίτια για τα δεινά της Ευρώπης σε περίπτωση που διαλυθεί η Ευρωζώνη αφού εκείνη θα θεωρηθεί η μεγαλύτερη υπεύθυνη ασχέτως αν αυτό δεν είναι απολύτως ακριβές.

Με βάση εκτιμήσεις αναλυτών στην παρούσα φάση μια επιχείρηση διάσωσης της Ευρωζώνης θα κόστιζε στη Γερμανία 500 με 700 δις € κυρίως μέσω της συμμετοχής της στα Ταμεία Διάσωσης (ESM-EFSF κτλ) με συνέπεια το δικό της χρέος να ξεπεράσει το 100% επί του ΑΕΠ. Από την άλλη, αν αποφάσιζε να αυτονομηθεί από την Ευρωζώνη το κόστος της θα ήταν πάνω από 1.3 τρις € κυρίως λόγω της έκθεσης της στο χρέος των αδύναμων οικονομιών, την δραματική πτώση των εξαγωγών της και των ζημιών στο ιδιωτικό τραπεζικό της σύστημα με συνέπεια το χρέος της να φτάσει ή και να ξεπεράσει το 130% του ΑΕΠ της.

Φαίνεται πως ακόμα το συμφέρον της Γερμανίας είναι μέσα στην Ευρωζώνη. Φαίνεται ακόμη πως γνωρίζουν πως αργά ή αργότερα (καθώς τα αντανακλαστικά των αποφάσεων της Ευρώπης είναι σταθερά πολύ "ράθυμα") θα αναγκαστεί να αναγνωρίσει πως χρειάζεται μια αποφασιστική λύση στο πρόβλημα χρέους σε πολιτικό επίπεδο με εξίσωση του κόστους δανεισμού για όλους στην Ευρωζώνη με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, την ενίσχυση του νότου και την επαναφορά σε περιβάλλον ανάπτυξης.

Όλα αυτά τα γνωρίζει η Γερμανία καλύτερα από οποιονδήποτε. Γνωρίζει ότι θα αναλάβει μεγάλο κόστος. Πιστεύω, ότι ο λόγος που επιμένει στην επιβολή λιτότητας και μόνο στις υπερχρεωμένες χώρες δεν είναι άλλος από την προσπάθειά της να φέρει αυτές τις οικονομίες στο επίπεδο που η ίδια η Γερμανία θεωρεί σωστό πριν ρίξει τα χρήματα στην αγορά που θα σώσουν την κατάσταση - αυτό τουλάχιστον ήταν το σχέδιο. Το ατύχημα όμως είναι πολύ εύκολο να συμβεί. Ήδη το πρόβλημα γίνεται μεγαλύτερο από αυτό που υπολόγιζε όταν επέβαλε αυτή την πολιτική. Ήδη το κόστος αυξάνεται συνεχώς με μη αναμενόμενο τρόπο και με πανευρωπαϊκή συνέπεια. Οι αποφάσεις πρέπει να παρθούν το συντομότερο είτε προς τη μία κατεύθυνση είτε προς την άλλη. Κι ότι είναι θέμα κοστολόγησης για κάποιους έχει γίνει θέμα επιβίωσης για άλλους και γίνεται το ίδιο για όλο και περισσότερους. Οι αγορές ξέχασαν πως πίσω από τα νούμερα και τους αριθμούς βρίσκονται άνθρωποι.